Nguy cơ rác thải điện tử từ Chromebook và trách nhiệm của Google

Chromebook có hạn sử dụng về mặt phần mềm, nghĩa là nếu phần cứng thiết bị vẫn tốt nhưng đến lúc hết hạn (gọi là death date), Chrome OS không được cập nhật nữa, cả tính năng lẫn bảo mật. Hạn sử dụng này gắn với bản thân mẫu Chromebook đó từ lúc được chế tạo, nó không phụ thuộc vào ngày mua hàng. Giả sử anh em mua 1 laptop thông thường có hạn bảo hành 3 năm, anh em có đủ 3 năm thoải mái sử dụng, còn Chromebook thì khác. Khi Chromebook được sản xuất, nó sẽ bắt đầu tính hạn sử dụng, thường là 8 năm, và nếu anh em mua mới 1 mẫu Chromebook đã được sản xuất hồi cách đó 7 năm (giả sử bán ế nên còn sót lại), anh em còn lại 1 năm. Những Chromebook hết hạn sẽ không truy cập được các website an toàn, chưa kể đến việc rất dễ tổn thương từ những cuộc tấn công mạng. Một số báo cáo cho thấy Chromebook hết hạn không thể truy cập được các trang web kiểm tra trực tuyến của các tiểu bang ở Mỹ.

Sau khi báo cáo “Chromebook Churn” xuất hiện, Google liệt kê ngày hết hạn trung bình của các thiết bị Chrome OS là 4 năm nữa. Dù vậy, sự thật là không phải mọi trường học đều ngưng sử dụng Chromebook chỉ vì nó tới “death date”. Nếu không thể đảm bảo an toàn trên Internet, học sinh vẫn có thể sử dụng cho học tập offline. Thay đổi của Google là tốt, nhưng chưa đủ để giải quyết vấn đề rác thải điện tử đang dần lộ rõ. Bản thân trường học hay chính học sinh cũng có thể cài đặt Linux để có thể tiếp tục sử dụng Chromebook hết hạn, nhưng đó không phải việc mà người dùng cần làm, đó là trách nhiệm của Google, của những nhà sản xuất.

Nếu Chromebook gặp hư hỏng phần cứng trong quá trình sử dụng, việc sửa chữa cũng là thách thức không nhỏ. Giá bán mới của các thiết bị này không cao, tuy nhiên linh phụ kiện thay thế thì ngược lại, không những đắt đỏ mà còn hiếm có khó tìm. Dường như các nhà sản xuất Chromebook không tính đến hoặc cố tình bỏ qua trường hợp người dùng Chromebook cần thay thế, sửa chữa. Mức giá trung bình 200 USD của Chromebook tiêu chuẩn có thể trở nên khá buồn cười khi người ta cần thay bàn phím chẳng hạn. Trong tổng số 29 bàn phím mmà U.S.PIRG từng đánh giá, có tới 10 mẫu được định giá 90 USD, tức là gần 1/2 bản thân Chromebook. Ai sẽ chọn thay bàn phím 90 USD trong khi có thể mua 1 Chromebook mới giá 200 USD?

Như phía trên có nói, phong cách kinh doanh hiện tại không có tâm. Khi nhà sản xuất tung ra thế hệ Chromebook mới, họ gần như chỉ thay đổi 1 vài điểm nhỏ, nhưng cũng chính vì vậy mà tính tương thích là điều gì đó rất xa xỉ. Những thành phần dễ hư hỏng hay có chất lượng giảm dần theo thời gian (pin, bàn phím, màn hình…) hoàn toàn có thể tận dụng từ mẫu cũ để thay thế cho các mẫu mới hơn, nhưng nhà sản xuất không thích. Lấy ví dụ Dell 11 Chromebook 3100 và 3110, chỉ khác nhau ở số 10 nhưng linh kiện giữa chúng không thể dùng chung. Nếu là thay đổi về kết cấu, hoàn toàn mới, cứng cáp hơn, mỏng hơn… thì người dùng còn có thể hiểu, nhưng khác biệt giữa chúng là cực nhỏ và vô lý, chỉ đủ để không tương thích mà thôi. Cùng vị trí bắt ốc ở phần vỏ nhựa, nhưng chính các ngàm gài hay các chân nhựa chịu lực giữa 2 lớp vỏ khác đi 1 chút là đã khiến người dùng phải mua mới rồi. Chúng ta có thể kinh doanh từ nhiều khía cạnh, nhưng ít nhất hãy để sự hỗ trợ tốt nhất cho thế hệ trẻ, dù sao đó cũng là tương lai của nhân loại.

Những gì mà phía Google có thể làm hay tác động để cải thiện tuổi thọ của Chromebook cũng như trách nhiệm với môi trường là không khó, quan trọng vẫn là từ những người có quyền quyết định. Google có thể tăng thời gian cập nhật phần mềm hay hạn sử dụng lên dài hơn. 10 năm hoặc hơn là 1 con số có vẻ ổn, vì trong thời đại hiện nay, Chromebook có vai trò tương tự như sách giáo khoa của ngày xưa, thời mà anh em trong nhà còn có thể truyền lại cho nhau học nhằm tiết kiệm chi phí. Ngoài ra, để giải quyết vấn đề phần cứng, tuổi thọ của các linh kiện cần được chăm chút kỹ hơn, chất lượng tốt hơn. Google cũng có thể đứng ra để tạo nên các tiêu chuẩn hóa cho thiết kế phần cứng, yêu cầu đối tác phải đảm bảo độ tương thích và sẵn sàng các linh phụ kiện thay thế… Chỉ có như vậy, Chromebook mới có thể đóng vai trò quan trọng trong ngành giáo dục và không còn là mối nguy rác thải điện tử chực chờ nữa.

Dù gì thì Google vẫn là 1 công ty kinh doanh, đến cuối cùng vẫn là các nhà điều hành nghĩ cho ai mà thôi.